Αν περιμένετε να σάς μιλήσω για την κατάθλιψη που κορυφώνεται, και μαζί της εκτοξεύονται και τα κέρδη των φαρμακοβιομηχανιών, αν περιμένετε να σάς μιλήσω για τους κινδύνους τής μοναξιάς σε ένα λαό που ζει κάτω από τον ήλιο και ανάμεσα στις καφετέριες, αν περιμένετε να σάς μιλήσω για την κλιμακούμενη και ανεξέλεγκτη βία τού επωαζόμενου νέου, επικίνδυνου ανθρώπινου είδους…..μη διαβάσετε τις παρακάτω γραμμές.
Ήμουν και θα παραμείνω επιφυλακτική στη μαζική υστερία που φωτίζει επιλεκτικά κάποια κοινωνικά φαινόμενα!
Συγχωρέστε με, που δεν μπορώ να συρρικνώσω την ψυχική σας κίνηση, όλων αυτών των μηνών, σε μια ταυτότητα, σε μια διάγνωση. Συγχωρέστε με, που ο σεβασμός για τον άνθρωπο δεν μού επιτρέπει να τον τσουβαλιάζω σε ετικέτες, μηδέ να βλέπω παντού παθολογία.
Νιώθω να σάς υποτιμώ και να σάς παραπλανώ από τα ουσιώδη και τα βαθιά, αν παπαγαλίσω την ενδοοικογενειακή βία, την κατάθλιψη και την μοναξιά κλπ ως συνέπειες τής πανδημίας. Νιώθω να μικραίνω και να απαξιώνω τον ευρύτερο ρόλο τού κοινωνικού επιστήμονα.
Η πανδημία του κορονοϊού απείλησε την ανθρώπινη ύπαρξη. Χτυπήθηκε εν τω βάθει…και το ρήγμα ήταν βαθύ! Ο άνθρωπος είναι ύλη (το σώμα) που ζει και κινείται σε ένα χώρο και χρόνο. Και τα τρία αυτά θεμέλια κλονίστηκαν και επέφεραν αλλαγές τόσο στη σχέση σας με τον εαυτό σας, όσο και στη σχέση σας με τους άλλους.
Ας δούμε, λοιπόν, μαζί:
1ον ) Τι συνέβη στη σχέση με εσάς τους ίδιους
i) H σχέση με το σώμα σας
Ανάμεσα σε εσάς και το σώμα σας, ο φόβος! Ο φόβος τής ασθένειας, τής μετάδοσης, τού θανάτου. Ανάμεσα στο φόβο και σε εσάς, τα νέα αντανακλαστικά! Ο κίνδυνος έφυγε, σε κάποιους από εσάς και ο φόβος ομοίως. Ωστόσο, σάς διαφεύγει πως ο φόβος έφτιαξε τις ράγες για τα νέα αντανακλαστικά.
Καθ’ όλη τη διάρκεια τής πανδημίας υιοθετήσατε έναν άλλο τρόπο να ζείτε με το σώμα σας. Εκείνον που θυμίζει ιατρική εξέταση, που βάζει το σώμα στο μικροσκόπιο τής ανάλυσης, και εσάς στο ρόλο του παρατηρητή, που εντοπίζει, καταγράφει σημεία και συμπτώματα. Σαν να αποστασιοποιηθήκατε από το ίδιο σας το σώμα! Ο τρόπος που το νιώθατε, το ακούγατε, το αφουγκραζόσασταν, ο τρόπος με τον οποίο διαβάζατε τα ιδιοδεκτικά σας ερεθίσματα επηρεαζόταν από τα ιατρικά ανακοινωθέντα. Δεν συμβαδίζατε με το ρυθμό του κορμιού σας, αλλά με τα στατιστικά δεδομένα. Σαν να αποδεχτήκατε σιωπηλά πως δεν υπάρχει η μοναδικότητα και η ιδιαιτερότητα τού κάθε οργανισμού.
Αυτός ο ιατρικός τρόπος θέασης τού σώματος σας, επεκτάθηκε και στον ψυχισμό σας. Σαν να σάς γοητεύει η παθολογία, το να ψαχουλεύετε τον ψυχισμό σας στο ίντερνετ, ακόμη και εκείνη τού παιδιού σας. Σαν να νιώθετε ασφαλείς με το σάς εντάξετε σε κάποια ψυχοπαθολογική οντότητα.
Και εγώ αναρωτιέμαι, πού οδηγεί αυτή η παθολογικοποίηση του οργανισμού σας; Μήπως στο να ξεχάσετε πως το κορμί σας και ο ψυχισμός σας είναι πηγή και απόληξη ευχαρίστησης και ηδονής; Στο να σβήσει το αυθόρμητο χαμόγελο, το απλόχερο γέλιο, η εγκάρδια αγκαλιά;
Αναμφίβολα υπάρχει ο αγώνας για το ζειν, αλλά εξίσου σημαντικός είναι και ο αγώνας για το ευ ζειν. Όταν η ευχαρίστηση εκλείψει από τη ζωή σας, τότε η ζωή θα είναι παντελώς άδεια! Και κανένα χαπάκι ευτυχίας δεν θα μπορεί να την γεμίσει…
ii) Η σχέση σας με το χώρο και με το χρόνο
Το σοβαρό πρόβλημα που δημιούργησε ο εγκλεισμός δεν ήταν μηδέ η μοναξιά, μηδέ η ενδοοικογενειακή βία, μηδέ η έλλειψη τής εναλλακτικής εξόδου.
Ήταν η συνήθεια στην αδράνεια, δηλαδή στην μη μετάβαση τού σώματός σας και στη συνέχεια τού ψυχισμού σας. Τι σημαίνει μετάβαση; Ότι εσείς ενεργείτε εθελουσίως προς μια άλλη θέση, σωματική και ψυχική. Ότι εσείς, δηλαδή, είστε το υποκείμενο, ο κύριος υπεύθυνος της δράσης σας. Ότι εσείς οι ίδιοι είστε τα υποκείμενα της ιστορίας σας. Ότι κινείστε, δράτε, αντιδράτε! Ότι η βούληση σας είναι σε εγρήγορση για την ευχαρίστηση σας, τις υποχρεώσεις σας, τα δικαιώματα σας, την κοινωνικότητα σας, την επιβίωση σας. Ότι εσείς την ορίζετε.
Ο εγκλεισμός μούδιασε την κίνηση και μαζί της μούδιασε τη βούληση, αδυνάτισε τις επιθυμίες, ψαλίδισε τα όνειρα, πάγωσε το χρόνο, ζωντάνεψε το παρελθόν, φώτισε την νοσταλγία.
Κατά τη διάρκεια αυτού, εγκαταλείψατε ένα χ τρόπο ζωής και αναγκαστήκατε να συνηθίσετε έναν νέο. Προσαρμοστήκατε, ενεργοποιήσατε την ανθεκτικότητα, την αντοχή, την ευρηματικότητα σας, το χιούμορ σας! Αδημονούσατε, ωστόσο, για την ημέρα τής επιστροφής στο πριν (τού κορονοϊού)…και όταν έφτασε αυτή η ημέρα, σχεδόν όλα ήταν μικρά και λίγα να γεμίσουν τους ασκούς της λαχτάρας σας, ήταν ανήμπορα μπροστά σε εκείνο που η νοσταλγία σας εξύφαινε τους μήνες του εγκλεισμού!
Καραδοκούσε, ερήμην σας, η ματαίωση την οποία διαδέχτηκε ο εκνευρισμός και η ένταση: Το χρόνο μας πίσω! Επιτακτική ανάγκη να ζήσετε, γρήγορα και απρόσκοπτα! Ναι, αλλά πώς; Το πριν δεν σάς αρκεί, δεν σάς γεμίζει και το μετά είναι άγνωστο και επίφοβο. Προς τα που να κατευθυνθείτε; Η μουδιασμένη βούληση δεν υποστηρίζει τη μετάβαση στο καινούργιο.
Από το αδιέξοδο αυτό, θα σάς λυτρώσουν οι οθόνες! Θέλετε έναν παράφορο έρωτα να σάς συνεπάρει; Θέλετε μια μεγαλύτερη οικονομική άνεση να σάς διασφαλίσει την ευτυχία και την επιτυχία; Θέλετε να ζήσετε σαν να μην υπάρχει αύριο; Θέλετε να διαγράψετε τις παλιές σας φιλίες; Και να αποκτήσετε νέες; Θέλετε δόξα, χειροκρότημα και επιτυχία;
Η ανασύνταξη των επιθυμιών σας δεν ορίζεται από εσάς πλέον, αλλά από τα κοινωνικά πρότυπα, τα οποία εισβάλουν στην καθημερινότητα υποδόρια και ύπουλα. Και ζητούν επιτακτική υιοθεσία από εσάς!
Σαν κάποιος να σάς βιάζει να κινηθείτε γρήγορα, να μην χάσετε άλλο πολύτιμο χρόνο με τον ίδιο σύντροφο, στην ίδια εργασία, στον ίδιο γιατρό… Σαν κάποιος να σάς δίνει το άλλοθι για μια κίνηση που εμπεριέχει μονάχα το δικό σας συμφέρον, τη δική σας φροντίδα, τη δική σας αλλαγή. Και αυτή η βία ξέρετε είναι η χειρότερη από όλες τις άλλες.
Ο βιασμός του ρυθμού είναι το μοναδικό – όσο μπορώ να γνωρίζω- έγκλημα, στο οποίο δεν συλλαμβάνεται ποτέ ο ένοχος… παρά μονάχα το θύμα και οι πέριξ!
2ον: Πώς η πανδημία επηρέασε τις σχέσεις σας με τους άλλους;
Η πανδημία τού κορονοϊού ξέφτισε τις κλωστές που δένουν τον κοινωνικό ιστό! Κατά τη διάρκειά της, εδραιώθηκαν κάποιες συνήθειες- απαραίτητες τότε- οι οποίες συντηρούνται μέχρι και σήμερα. Συνήθειες όχι και τόσο αθώες, στο βαθμό που προσφέρουν σε αρκετούς από εσάς το άλλοθι, τη δικαιολογία και τη νομιμοποίηση τής έκπτωσης και αλλοίωσης τής κοινωνικότητας.
Πιο συγκεκριμένα,
- Στις ευρύτερες κοινωνικές σας επαφές, η πανδημία σάς προσέφερε αφειδώς το ηθικό δικαίωμα:
Να περιφρουρείτε, να φροντίζετε το Εγώ σας, δίχως να συνειδητοποιείτε ότι το ενδιαφέρον για το Εμείς αναπόφευκτα πριονίζεται, ότι απισχναίνεται το κοινωνικό σας συναίσθημα. Θαρρεί κανείς πως το νοιάξιμο και η αλληλεγγύη σταμάτησε στις ημέρες τού εγκλεισμού, ειδικά για όλους όσοι εκτέλεσαν το κοινωνικό τους καθήκον, καθώς παρέμεναν στο σπίτι, για να επιβιώσουν οι άλλοι! Θαρρεί κανείς πως ζωντάνεψε ένα παλιότερο κοινωνικό αντανακλαστικό, εκείνο που σάς προέτρεπε να κοιτάζετε τον εαυτό σας, να περνάτε καλά, να μην κρατάτε το θυμό σας, να τον βγάζετε και…κυρίως… να βάζετε τα όρια στους άλλους.
Και.. αναρωτιέμαι πώς κανείς κατακτά την πληρότητα την ισορροπία, αν πριονίζει την κοινωνικότητα του; Πώς ισορροπεί το Εγώ του με το Εμείς όταν αποστρέφει το βλέμμα του από τη διπλανή δυστυχία; Πώς κατευνάζει την επιθετικότητα, όταν νιώθει σταθερά απειλούμενους από τους συνανθρώπους του;
- Στις διαπροσωπικές σας σχέσεις, η πανδημία σάς έθισε σε:
..μισή επικοινωνία με τους συνανθρώπους σας, αγνοώντας το χαμόγελο, τον πόνο, την αγωνία τού άλλου, αγνοώντας την ψυχική του κίνηση, που απεικονίζεται στην περιοχή γύρω από το στόμα2. Σαν να συνηγορήσατε σε μια επικοινωνία χωρίς ψυχική αλληλεπίδραση, σε μια νέα μορφή επικοινωνίας όπου η αναφορική και φατική λειτουργία τής γλώσσας θα είναι οι κυρίαρχες και οι μοναδικές. Πού είσαι; Τι έκανες; Τι έφαγες; Πότε θα έρθεις; Τίποτε βαθύτερο, μηδέ σε πνευματική τροφή, μηδέ σε συναισθηματική!
- Στις ερωτικές σας σχέσεις :
Το φυσά αδιαφορία απείλησε και απειλεί και τις ερωτικές σας σχέσεις. Η ενσυναίσθηση, η βαθύτερη κατανόηση τού συντρόφου σας, η ψυχραιμία στις κρίσεις για τον άνθρωπο σας, εκλείπουν. Εκείνο το deadline στιγματίζει πλέον και τις διαπροσωπικές σχέσεις, ενσαρκώνεται συχνά σε έναν άγαρμπο, συναισθηματικό εκβιασμό προς τον άλλον, για να βιάσει στο τέλος και τους δύο σας.
- Στις σχέσεις με τα παιδιά σας, η πανδημία σάς επέτρεψε:
Να απαξιώσετε την εκπαίδευση και τους φορείς αυτής! Θυμάστε πως η φωνή των εκπαιδευτικών τρεμόπαιζε πίσω από τα καλώδια του web; Πώς το πρόσωπο των δασκάλων παραμορφωνόταν στις κάμερες; Κάπως έτσι- χλωμή, τρεμάμενη και υποτιμημένη μοιάζει η μορφή της εκπαίδευσης.
Αναρωτιέμαι φωναχτά, που θα βαδίσει αυτή η κοινωνία, την οποία εσείς φτιάχνετε, όταν οι νέες γενιές αντιλαμβάνονται ως εκπαίδευση ό,τι είναι άμεσα χρήσιμο, εφαρμόσιμο και καταναλώσιμο με αντάλλαγμα τα τής επιβίωσης πορίσματα; Ποιος μπορεί να ανατρέψει αυτόν τον εκτροχιασμό, αν όχι εσείς;
- Στις εργασιακές σας σχέσεις η πανδημία έχτισε το αντανακλαστικό του:
Να μην ακούτε, παρά τα πλήκτρα του υπολογιστή σας, κατά την ώρα τής εργασίας. Να μην ακούτε τα λόγια τού συναδέλφου σας, παρά να τα διαβάζετε στο email. Να αλλάζει όχι μόνον η μορφή αλλά και το περιεχόμενο τής συνεργασίας, της συνύπαρξης, της συνεισφοράς και εσείς να είστε παθητικοί δέκτες. Να λειτουργείτε μηχανικά, διεκπεραιωτικά , σχεδόν ρομποτικά , με μηδαμινή ηθική ικανοποίηση, με επιθετικότητα έτοιμη να εκραγεί!
3ον: Τι μπορείτε να κάνετε;
- Ενός λεπτού σιγή ως φόρο τιμής για όσα ζήσατε, ερήμην σας και άθελα σας. Μηδέ θρήνος, μηδέ θυμός, μηδέ βιασύνη!
- Ας σκεφτείτε ποιο είναι το στίγμα σας, πώς διαμορφώνονται οι ανάγκες σας, οι επιθυμίες σας, τα κίνητρα σας.
- …Σπάστε τη σιωπή, μιλήστε, αντιδράστε για κάτι που συμβαίνει και στον άγνωστο συμπολίτη σας! Είναι εξίσου αναγκαίο, όπως το αντίστοιχο, προς το οποίο σάς ενθάρρυναν να πράξετε για την ατομική σας προστασία!!
… αν πράγματι θέλουμε να παραμείνουμε -εκτός από βιολογικά πλάσματα – και κοινωνικά…
Με σεβασμό
Μαρια Βακάλη
1 Γνωρίζω πως η πιο τραγική αλλαγή που επέφερε η πανδημία, είναι ο αναγκαστικός αποχαιρετισμός αγαπημένων προσώπων..Το πένθος δεν χωράει σε αυτές τις σελίδες! Για όλους όσοι αναζητάτε ένα άλλο άγγιγμα στον πόνο σας, θα συναντήσετε δύο σκέψεις μου σε αντίστοιχο κείμενο.
2 Να σάς θυμίσω πως η ψυχή δεν καθρεφτίζεται στα μάτια αλλά στο στόμα…