….Έχω αυτοεκτίμηση. Είναι πολύ υψηλή! Είναι πολύ χαμηλή. Είναι,δεν είναι υγιής. Πώς να την τονώσω; Πώς μπορώ να την αυξήσω;…
Κάθε φορά που συναντώ αυτές τις εκφράσεις, αναρωτιέμαι πόσο συντηρητική και φοβισμένη γίνεται η κοινωνία μας. Αναρωτιέμαι που καταλήγουν όλα αυτά τα ερωτήματα; Αν, πράγματι σάς βοηθούν;
Σκοπός αυτού τού κειμένου είναι να παρουσιάσει μια άλλη οπτική γωνία, να κινητοποιήσει την κριτική σας σκέψη και να σάς βοηθήσει να εμπλουτίσετε τον προσωπικό σας μονόλογο ή ενδεχομένως έναν διάλογο με τον σύντροφο σας, για την αυτοεκτίμηση τού παιδιού σας. Μοιράζομαι μαζί σας τις προσωπικές μου διαπιστώσεις και απόψεις, όπως διαμορφώνονται στα τελευταία χρόνια τής επαγγελματικής μου πορείας.
Τι είναι η αυτοεκτίμηση
Όταν μιλάτε για την αυτοεκτίμηση δεν μιλάτε παρά για την αντίληψη τής εικόνας που έχει και δημιουργεί ο καθένας από εσάς, για τον εαυτό του. Πώς δηλαδή βλέπετε, κατανοείτε, συνειδητοποιείτε τον εαυτό σας, ως εξωτερική εμφάνιση, ως συμπεριφορά, ως ιδιοσυγκρασία, ως χαρακτήρα, ως εξελισσόμενη προσωπικότητα. Πώς εκτιμάτε τον εαυτό σας; Γενικά ή/και στην παρούσα φάση. Τον υπερεκτιμάτε ; Τον υποτιμάτε; Πόσο καλά τον γνωρίζετε; Πόσο εύστοχες είναι οι κουβέντες σας για εσάς τους ίδιους; Ας συνειδητοποιήσουμε, λοιπόν,
Πώς εσείς μιλάτε για εσάς;
Ο πρώτος τρόπος, ο επικρατέστερος είναι μέσω των επιθέτων, τα οποία συνοδεύουν το βοηθητικό ρήμα είμαι. Ο δεύτερος τρόπος είναι μέσω των ρημάτων και δη των ενεργητικών ρημάτων, εκείνων δηλαδή που δηλώνουν κίνηση, ενέργεια, δράση μέσα σε ένα χώρο και χρόνο.
Ο πρώτος τρόπος συνομιλίας με τον εαυτό σας, εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους και ειδικά για όλους όσοι τον ακολουθούν όντες ανυποψίαστοι. Γιατί;
Πρωτίστως, τα επίθετα προσδίδουν έναν αδιάσειστο, αμετάβλητο χαρακτηριστικό επάνω σας. Από τη στιγμή που είστε έξυπνος οφείλεται να το αποδεικνύεται, από τη στιγμή που είστε υστερικός δεν έχετε παρά να το αποδεχτείτε.
Δευτερευόντως, όταν μιλάτε για τον εαυτό σας, με επίθετα αναπαράγετε έναν εργαλειακό λόγο, δηλαδή μιλάτε με λέξεις που άλλοι τοποθετούν στη γλώσσα σας. Ποιοι άλλοι; Η ίδια η κοινωνία! Είστε επιτυχημένος άνδρας; Είστε δυναμική γυναίκα; Είστε διεκδικητικός άνθρωπος; Είστε ενεργητικός πολίτης; Με άλλα λόγια, στοχεύετε σε έναν ιδεώδη εαυτό και αγωνίζεσθε βαδίζοντας στις ράγες που η κοινωνία τοποθετεί. Αν, επί παραδείγματι, η συνταγή ενός επιτυχημένου άνδρα είναι δεκαοκτώ ώρες την ημέρα εργασία, είστε διατεθειμένοι να το ακολουθήσετε, αγνοώντας για την βιολογική και ψυχική σας αντοχή. Και τότε θα έχετε υψηλή αυτοεκτίμηση!!
Αν, αντιστοίχως η συνταγή ενός καλού γονέα είναι να αποφύγει τις μαθησιακές δυσκολίες, την κατάθλιψη, την ανασφάλεια τού παιδιού του, θα επιμηκύνει το 24ώρο του, τρέχοντας στους ειδικούς, χωρίς ποτέ του να αναρωτηθεί αν αυτή είναι η πραγματική ανάγκη του παιδιού.
Ο δεύτερος τρόπος συνομιλίας με τον εαυτό σας, εκείνος που στηρίζεται στα ρήματα, εγγυάται ασφαλή αποτελέσματα. Γιατί;
Κατ’ αρχάς επειδή μπορείτε να αντλήσετε τις δικές σας λέξεις, για εσάς, από τη δική σας καθημερινότητα. Να προσεγγίσετε την αλήθεια τού εαυτού σας με πιο αντικειμενική ματιά. Να αναρωτηθείτε για εσάς. Να αντιληφθείτε το είδος, την ποιότητα τής πράξης σας, τα κίνητρα αυτής. Να ανακαλύψετε κρυμμένες δεξιότητες σας. Να εντοπίσετε πιθανούς φόβους, δισταγμούς να κρύβονται πίσω από την απραξία σας ή την κωλυσιεργία σας, να τούς αναλύσετε και να δράσετε εκ νέου.
Δευτερευόντως, όταν μιλάτε για εσάς με ρήματα[1] και επιρρήματα σάς δίνετε τη δυνατότητα να είστε επιεικείς με τον εαυτό σας εκεί όπου χρειάζεται και αυστηροί εκεί όπου απαιτείται.
Επίσης, όταν χρησιμοποιείτε τα ρήματα αντιλαμβάνεστε τον εαυτό σας σε μια τροχιά εξέλιξης, σε ένα process. Καταλαβαίνετε ότι κανείς σας δεν είναι, αλλά γίνετε, εξελίσσετε, μαθαίνει, προσαρμόζετε, αλλάζει.
…. Και αν αποδεχτείτε ότι η αυτοεκτίμηση δεν τονώνεται, τότε τι μπορεί να κάνει κάποιος μαζί της;
Να την χτίσει! Είτε μιλάμε για εσάς τους ενήλικες, είτε για τους εφήβους, είτε για τα παιδιά.
Πώς χτίζετε την αυτοεκτίμηση;
Θεωρώντας ότι η μητέρα όλων των επιστημών είναι τα μαθηματικά, δεν θα μπορούσα παρά να δανειστώ όρους της. Φανταστείτε την αυτοεκτίμηση ως ένα μαθηματικό κλάσμα, που φέρει ως παρονομαστή τις στοχεύσεις σας και ως αριθμητή τα επιτεύγματα σας. Αφήνω σε εσάς τις διαιρέσεις.. και τους εσωτερικούς διαλόγους!
Το πρώτο μυστικό στο χτίσιμο τής αυτοεκτίμησης -από τον 2ο χρόνο της ζωής ως το τέλος της- είναι οι στόχοι, ο τρόπος προσέγγισης τους και η συνεχής προσπάθεια προς την επίτευξη αυτών. Τι θέλετε να κάνετε; Γιατί; Σε πόσο χρονικό διάστημα; Με ποιο τρόπο αγωνίζεστε; Τι καλείστε να διορθώσετε, προκειμένου να πλησιάσετε το στόχο σας; Τι κατορθώσατε; Πώς εσείς αξιολογείτε την προσπάθεια σας; Πώς εκτιμάτε το αποτέλεσμα; Τι μάθατε για εσάς από την όλη διαδικασία; Που δυσκολευτήκατε; κλπ.
Είναι το λιγότερο αφελές να θεωρείτε πως η αυτοεκτίμηση χτίζεται με τα λόγια, τα μπράβο και τις αναίτιες ενθαρρύνσεις τύπου θα τα καταφέρεις, δεν σε φοβάμαι, είσαι καλός! Μόνον, με τις πράξεις και το λόγο πάνω στις πράξεις χτίζουμε.
Η αναβολή και η υπεκφυγή θεωρούνται κύριοι εχθροί της αυτοεκτίμησης.[2]
Το δεύτερο μυστικό στο χτίσιμο τής αυτοεκτίμησης είναι οι Άλλοι, και δη οι κριτικές τους προς εσάς, υποδείξεις, επισημάνσεις, παρατηρήσεις, επεξηγήσεις κα, όταν εκφέρονται με καλή προαίρεση και συγκροτημένη επιχειρηματολογία. Τι απήχηση έχουν; Πόσο σάς επηρεάζουν; Είστε σε θέση να ιεραρχήσετε τα ουσιώδη από τα επουσιώδη στο λόγο τους; Γιατί λένε όσα λένε; Τι βλέπουν σε εσάς, που εσείς αδυνατείτε να δείτε; Πόσο εύστοχα είναι; Μπορείτε να αξιοποιήσετε τις απόψεις τους για εσάς, προς την κατεύθυνση τής δικής σας εξέλιξης;
…Και αν αποδεχτείτε ότι δεν υπάρχει χαμηλή ή υψηλή αυτοεκτίμηση, τότε τι υπάρχει;
Θα μπορούσα να δανειστώ διάφορα επίθετα, όπως το αυτοεκτίμηση μετέωρη, κλυδωνιζόμενη, τρεμάμενη, σταθερή, στέρεα, έμμετρη, άμετρη, πρόσκαιρη, ψεύτικη, αέρινη, αγέρωχη κ.α. Επιλέγω δύο επίθετα, τα οποία μιλούν για την φύση της, προκύπτουν απ’την κοινωνική της φύση! Αυτοεκτίμηση ετερόφωτη και αυτόφωτη!
Κατ’ αρχάς, για να εκτιμήσετε τον εαυτό σας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχετε συνείδηση αυτού. Ως εξωτερική εικόνα και ως εσωτερική πραγματικότητα. Η συνείδηση αναπτύσσεται σε ένα κοινωνικό σύνολο, μέσω τής μίμησης και τής σύγκρισης σας με τούς άλλους. Το νήπιο θα συγκρίνει τη ζωγραφιά του με την αντίστοιχη τού συμμαθητή του, προκειμένου να συνειδητοποιήσει ότι σωστά πράττει που ζωγραφίζει με κόκκινο χρώμα το μήλο. Θα καταφύγει ξανά στη σύγκριση προκειμένου να διορθώσει, βελτιώσει, και αξιολογήσει το δημιούργημα του. Το σχόλιο τής νηπιαγωγού θα χαραχθεί στο προσωπάκι του παιδιού, και θα αποτελέσει ένα σημαντικό λιθαράκι στο χτίσιμο τής αυτοεκτίμησης του. Σε μεγαλύτερη ηλικιακή κλίμακα, ένας νέο επίλεκτος εργαζόμενος σε μια εταιρεία θα συνειδητοποιήσει την παραγωγική διαδικασία, θα επικυρώσει την ορθότητα των κινήσεων του, συγκρινόμενος με τους συνάδελφους του. Η αξιολόγηση των τελευταίων, καθώς και των προϊσταμένων και υφισταμένων του, θα αφήνει το αποτύπωμα της στην ευρύτερη εκτίμηση του εαυτού του.
Με άλλα λόγια, η αυτοεκτίμηση είναι συνάρτηση τής αντίληψης που οι άλλοι έχουν για εσάς και της αντίστοιχης συνείδησης και αντίληψης που έχετε εσείς για τον εαυτό σας, τα κίνητρα σας, τις επιτεύξεις σας, τα συναισθήματα σας, την πορεία σας εν γένει.
Ονομάζω ετερόφωτη την εκτίμηση του εαυτού σας, η οποία σταθερά επηρεάζεται, καθορίζεται, καθοδηγείται από τους άλλους, κυρίως από τους ανθρώπους του περιβάλλοντος σας αλλά και από τα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα. Ποιος είναι ο κίνδυνος της; Να γίνετε ευάλωτοι, επιρρεπείς, ευερέθιστοι, φοβισμένοι και εξαρτημένοι από τις κρίσεις των άλλων, ή ανικανοποίητοι με την εξέλιξη σας και τα κατορθώματα σας, καθώς θα κυνηγάτε χίμαιρες.
Ονομάζω αυτόφωτη εκείνη την αυτοεκτίμηση που εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από εσάς. Σε αυτή την περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος τής αλαζονείας, τής ακαμψίας και τής μη εξέλιξης. Προκειμένου να μην διαψευσθεί, να μην ταρακουνηθεί, να μην γρατσουνιστεί η αντίληψη, η εικόνα που έχετε για τον εαυτό σας, δεν εμπλέκεσθε σε νέες δράσεις, ή αποφεύγετε τις κοινωνικές επαφές ή αντιδράτε σε όποιο αρνητικό σχόλιο ακούσετε. Δεν είστε δεκτικοί σε υποδείξεις, κριτικές, επομένως δεν εξελίσσεσθε.
Τι θεωρώ αποτελεσματικό;
Τον συνδυασμό αυτών: τής ετερόφωτης και της αυτόφωτης. Γιατί; Δεν μπορείτε να σταθείτε χωρίς το δικό σας έρμα. Δεν μπορείτε να συνυπάρξετε χωρίς τις υποδείξεις, απόψεις, κριτικές, επιδοκιμασίες και αποδοκιμασίες των άλλων για εσάς, ούτε οι άλλοι χωρίς τις δικές σας. Δεν μπορείτε να εξελιχθείτε χωρίς τις συγκρούσεις, συγκρούσεις με τον εαυτό σας και με τους άλλους!
Με σεβασμό
Μαρία Βακάλη
[1] Αναφέρομαι στα ενεργητικά ή παθητικά ρήματα και όχι τόσο στα βοηθητικά ‘έχω, είμαι, κάνω’
[2] Προσοχή, σάς παρακαλώ, στη διαφορά που έχουν κατά την πρακτική εφαρμογή οι λέξεις Αναβολή και Ρυθμός τής εκκίνησης, της κίνησης, της επεξεργασίας. Η πρώτη κρύβει φόβο, η δεύτερη μπορεί να είναι αποτέλεσμα πολλών παραμέτρων όπως η ιδιοσυστασία ενός ανθρώπους, η περισυλλογή, η επεξεργασία των συνθηκών κλπ